Historia Instytutu Geografii i Nauk o Środowisku
Początkiem kształcenia geograficznego w Kielcach na poziomie akademickim było powołanie w 1969 roku Wyższej Szkoły Nauczycielskiej. W strukturze Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego utworzono Zakład Geografii. Pierwszymi jego pracownikami naukowo-dydaktycznymi byli: dr J. Bartosik, mgr W. Przybył i mgr H. Komendziński. Przenieśli się oni do Kielc z Instytutu Geografii Uniwersytetu Łódzkiego. Głównym uzasadnieniem powołania Zakładu było jedenastoletnie doświadczenie kształcenia nauczycieli geografii na Wydziale Geograficznym SN, które istniało w Kielcach od 1958 roku. Wydziałem tym kierował do 1969 roku S. Kowalczewski, wybitny pedagog, przyrodnik, znawca i popularyzator regionu świętokrzyskiego.
Podstawą tworzenia Zakładu Geografii, w pierwszym okresie istnienia, była baza dydaktyczno-materiałowa Wydziału Geograficznego SN oraz materiały dydaktyczne przekazane przez Instytut Geografii Uniwersytetu Łódzkiego. Pierwszym zadaniem pracowników była rozbudowa istniejącej i budowa nowej bazy dydaktyczno-naukowej na poziomie akademickim. Zakład zwiększał także swoje zasoby kadrowe. Pierwszymi nauczycielami akademickimi i organizatorami kieleckiego ośrodka geograficznego byli, oprócz wspomnianych już osób, zatrudnieni w 1970 roku dr K. Kwiatkowski, dr T. Sztuk i mgr B. Jaśkowski oraz w 1971 roku: dr J. Mityk i mgr inż. M. Swałdek. W 1972 roku zatrudnieni zostali mgr B. Kowalski i mgr I. Janowski. Po przekształceniu WSN w Wyższą Szkołę Pedagogiczną w 1973 roku w Zakładzie Geografii zatrudniono dr. hab. H. Jurkiewicza i dr J. Ziomka. W następnych dwóch latach zatrudniono 10 asystentów. Zakład początkowo, do roku akademickiego 1973/74, kształcił nauczycieli geografii z wychowaniem obywatelskim. Studia tego typu ukończyło (dzienne i zaoczne) około 300 nauczycieli. Na podstawie umowy z WSP w Krakowie najlepsi absolwenci WSN kontynuowali studia uzupełniające magisterskie w tamtejszym Instytucie Geografii. Okres tworzenia ośrodka geograficznego w Kielcach był trudny i ograniczał się głównie do prac organizacyjnych i dydaktycznych. Działalność dydaktyczno-badawcza z konieczności pozostawała na drugim planie. Badania naukowe były prowadzone jedynie indywidualnie, dużym wysiłkiem poszczególnych pracowników. W tym okresie dwóch pracowników Zakładu (H. Komendziński i B. Kowalski) uzyskało stopień naukowy doktora. Kieleccy geografowie zorganizowali w tym czasie dwie wyprawy naukowe: w 1973 roku do Afganistanu i w 1974 roku do Pakistanu i Indii.
Kolejnym etapem w rozwoju kieleckiej geografii było połączenie w 1974 roku Zakładu Geografii z Zakładem Biologii i utworzenie pierwszego instytutu na Wydziale - Instytutu Biologii i Nauk o Ziemi. Jego dyrektorem mianowano biologa - dr. hab. J. Stanisławskiego, a wicedyrektorem geografa - dr S. Lipkę. W 1972 roku dr Julian Bartosik został dziekanem Wydziału i sprawował tę funkcję do 1975 roku.
W miarę rozwoju Uczelni następował rozwój kadrowy Wydziału i zmiany w strukturze organizacyjnej. W 1976 roku Instytut Biologii i Nauk o Ziemi podzielono na dwie jednostki: Instytut Biologii i Instytut Geografii. Strukturę Instytutu tworzyły trzy Zakłady: Geografii Fizycznej, Geografii Społeczno-Ekonomicznej oraz Geografii Regionalnej i Kształtowania Środowiska. Powstała także Samodzielna Pracownia Dydaktyki Geografii, kierowana przez dr D. Licińską, W ramach Zakładu Geografii Fizycznej funkcjonowała Pracownia Geologii i Gleboznawstwa z Laboratorium, w którym powstały pierwsze prace badawcze pracowników Instytutu. W 1980 roku kadra etatowa Instytutu Geografii przedstawiała się następująco: jeden profesor, dwóch docentów, pięciu adiunktów, dwóch starszych wykładowców oraz ośmiu asystentów. Kadrę uzupełniali pracownicy z innych ośrodków naukowych, zatrudniani w latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych, którzy wywarli bardzo pozytywny wpływ na rozwój naukowy Instytutu i zróżnicowanie kierunków badawczych. Byli to między innymi: prof. dr bab. A. Malicki, dr hab. J. Jersak, dr hab. Z. Klajnert, dr hab. Z. Maksymiuk, dr L. Dutkiewicz, dr J. Ziomek, prof. dr hab. E. Mycielska-Dowgiałło, dr hab. M. Koziej, prof. dr hab. S. Jastrzębski, dr T. Ziętara oraz dr Z. Kowalczewski. Niektórzy z nich wypromowali doktorów spośród asystentów Instytutu. Pod koniec lat siedemdziesiątych Instytut osiągnął samodzielność dydaktyczną i wysoką pozycję naukową w regionie. Był już zdolny zapewnić odpowiednią obsadę zajęć dydaktycznych i samodzielnie prowadzić działalność naukową. Podjęte wówczas problemy badawcze dotyczyły dynamiki środowiska przyrodniczego w regionie świętokrzyskim, przyrodniczych podstaw rolnictwa regionu, metodologii regionalizacji fizycznogeograficznej oraz rozpoznanie występowania i wykorzystania surowców mineralnych województwa kieleckiego na potrzeby lokalne. Pracownicy Instytutu podjęli także prace związane z kartowaniem geologicznym do Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski w skali 1:50 000 i wykonali cztery arkusze tej mapy. W tym też czasie otwarto wiele przewodów doktorskich pracowników Instytutu na uniwersytetach: Wrocławskim, Łódzkim, Warszawskim. Nawiązano również współpracę z Uniwersytetem w Greifswaldzie (NRD), a następnie z Uniwersytetem w Winnicy i Uniwersytetem Pedagogicznym w Tarnopolu na Ukrainie. Wymieniano corocznie grupy studentów i pracowników geografii z uczelnią ukraińską.
Lata osiemdziesiąte XX w. to trzeci etap rozwoju Instytutu. W 1981 roku funkcję dyrektora objął prof. dr hab. Henryk Jurkiewicz. Zaczęto tworzyć laboratoryjne i aparaturowe podstawy badań naukowych. Rozszerzono współpracę z ośrodkami krajowymi i zagranicznymi. Pracownicy Instytutu uzyskiwali stopnie naukowe doktora. Zatrudniono trzech samodzielnych pracowników naukowych (prof. dr hab. Alojzy Kowalkowski, dr hab. Elżbieta Kupczyk, dr hab. Jerzy Leszek Olszewski). Zmieniła się też struktura organizacyjna Instytutu. Powołano sześć zakładów i dwie pracownie. Lata osiemdziesiąte XX w. to jednocześnie bardzo trudny okres dla Instytutu. Uwarunkowania stanu wojennego powodowały ograniczenia w możliwości prowadzenia badań naukowych, szczególnie dla geografów prowadzących badania naukowe w terenie i posługujących się materiałami kartograficznymi. W 1992 roku dyrektorem Instytutu został wybrany dr Bartłomiej Jaśkowski, a wicedyrektorami zostali dr Tadeusz Ciupa i dr Tadeusz Biernat. Nowa dyrekcja zaczęła intensywne starania o poprawę warunków lokalowych oraz pozyskanie nowych samodzielnych pracowników. Jeszcze w 1992 roku zatrudniony został dr hab. Sławomir Żurek, w 1993 roku prof. dr hab. Bogumił Rychłowski, w 1994 roku - dr hab. Krystyna Piotrowska, a w 1998 - dr. hab. inż. Henryk T. Mitosek. W strukturze Instytutu powołano siedem zakładów i samodzielną pracownię. W 1993 r. przy Instytucie powstała Stacja Monitoringu, której głównym celem było zbieranie i gromadzenie danych dotyczących stanu środowiska geograficznego regionu świętokrzyskiego oraz monitoringu zmian w środowisku. Założycielem i twórcą Stacji był prof. dr hab. Alojzy Kowalkowski. Obecnie Stacja stanowi część odrębnej jednostki uczelni tj. Katedry Kształtowania i Ochrony Środowiska, kierowanej przez prof. dr hab. M. Jóźwiaka.
W roku akademickim 1994/95 opracowano nowy program studiów geograficznych, który został pozytywnie zaopiniowany przez Radę Główną Szkolnictwa Wyższego i natychmiast wprowadzony do realizacji. Zakładał on studia magisterskie dwustopniowe (trzy lata licencjat oraz dwa lata uzupełniające magisterskie). Był to pierwszy w WSP program studiów dwustopniowych, a także pierwszy program studiów dwustopniowych na kierunku geografia w Polsce. Opracowano i wydano w wersji książkowej program studiów i treści programowe wszystkich przedmiotów realizowanych na studiach geograficznych. W 2004, 2009 i 2012 roku Instytut uzyskał pozytywną ocenę Państwowej Komisji Akredytacyjnej w zakresie prowadzonego kształcenia na kierunku geografia. W kadencji 2005-2008 dyrektorem Instytutu był prof. dr hab. Henryk T. Mitosek, a dotychczasowy dyrektor Instytutu dr hab. Bartłomiej Jaśkowski został dziekanem Wydziału. Od 1 października 2008 do kwietnia 2009 r. funkcję dyrektora pełnił dr hab. Michał Gruszczyński, a od 24 kwietnia 2009 roku - dr hab. Wioletta Kamińska (na kadencję do 2012 roku). Wicedyrektorami zostali mianowani: ds. naukowych dr hab. Tomasz Kalicki, a ds. dydaktycznych - dr Tadeusz Biernat. W latach 2012-2016 na dyrektora Instytutu został powołany dr hab. T. Ciupa, który pełni te obowiązki również w kadencji 2016-2020. Funkcję wicedyrektora ds. naukowych pełni dr hab. R. Suligowski, a ds. dydaktycznych - dr T. Biernat (2012-2016) i dr M. Mularczyk (2016-2020).
Od 1995 roku Instytut mieści się w budynku A i D Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego oraz ma dobrą bazę dydaktyczną i laboratoryjną. Baza naukowa Instytutu to Zespół Laboratoriów Naukowo-Dydaktycznych, w skład którego wchodzą: Laboratorium Hydrologiczno-Geomorfologiczne, Laboratorium Palinologiczne, Laboratorium Geologii i Gleboznawstwa oraz Laboratorium Dydaktyczne. W 2009 roku Wydział uzyskał znaczące środki z Unijnego Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka. Część z nich została przeznaczona na budowę nowoczesnych laboratoriów naukowo-badawczych w Instytucie Geografii. W Instytucie funkcjonuje także Pracownia Termoluminescencji i Stratygrafii Osadów z Laboratorium TL.
W 2007 roku Instytut wkroczył w kolejny etap rozwoju. 25 czerwca Centralna Komisja ds. Stopni i Tytułów Naukowych przyznała Radzie Wydziału uprawnienia do nadawania stopnia naukowego doktora nauk o Ziemi w zakresie geografii. Od 2012 roku Instytut prowadzi studia doktoranckie. Do chwili obecnej w Instytucie Geografii UJK stopień doktora uzyskało 7 osób.
Instytut w 2013 r. uzyskał zgodę MNiSW na uruchomienie studiów licencjackich na kierunku Turystyka i rekreacja. W 2012 roku Instytut Geografii zainicjował i organizuje cykliczne imprezy promujące geografię wśród uczniów szkół średnich (GISDAY – 2012, 2014, Agrotravel – 2016). Od 2013 r. w Instytucie odbywają się także obchody Dnia Geografa, które w 2017 r. miały zasięg ogólnopolski.
W czasie prawie pięćdziesięcioletniej historii, 36 pracowników Instytutu uzyskało stopień doktora, 10 – stopień doktora habilitowanego, a 9 – tytuł profesora. Opublikowali w tym czasie ok. 4000 prac naukowych, w tym kilkadziesiąt monografii i podręczników.
Instytut w zorganizował lub współorganizował kilkadziesiąt konferencji naukowych o zasięgu regionalnym, ogólnopolskim i międzynarodowym. Cyklicznie wspólnie z Instytutem Geologii Podstawowej Uniwersytetu Warszawskiego są organizowane w Górach Świętokrzyskich „Świętokrzyskie spotkania geologiczno-geomorfologiczne”. Instytut Geografii był wielokrotnym organizatorem Ogólnopolskiej konferencji naukowej z cyklu „Procesy transformacji obszarów wiejskich”, której przewodniczącą jest dr hab. Wioletta Kamińska. Instytut był także współorganizatorem Ogólnopolskiego Zjazdu Polskiego Towarzystwa Geograficznego w 1993 i 2007 roku. Wiele konferencji było organizowanych przy współudziale Polskiej Asocjacji Ekologii Krajobrazu, Klubu Polarnego, różnych komisji Polskiego Towarzystwa Geograficznego (m.in. komisji hydrograficznej – w latach 2001, 2010, 2014) i Komitetu Zagospodarowania Ziem Górskich Polskiej Akademii Nauk. Od 2017 roku Instytut jest organizatorem zawodów okręgowych II stopnia Olimpiady Geograficznej.
Pracownicy Instytutu Geografii prowadzą badania w regionie świętokrzyskim i w innych regionach Polski, w niektórych regionach Europy oraz na innych kontynentach, ostatnio zwłaszcza w Ameryce Południowej. Współpracują naukowo z wieloma instytucjami naukowymi w Polsce, w Europie i na świecie. Pracownicy wykonują także wiele prac wdrożeniowych na rzecz Kielc i regionu świętokrzyskiego.
W listopadzie 2019 roku, Instytut Geografii oraz Katedra Ochrony Środowiska połączyły się tworząc Instytut Geografii i Nauk o Środowisku
Obecnie w Instytucie jest zatrudnionych 29 pracowników naukowo-dydaktycznych, w tym 4 profesorów tytularnych, 10 doktorów habilitowanych, 13 doktorów, 2 magistrów, a także 6 pracowników naukowo-technicznych i administracyjnych.